Doğduğumuz andan itibaren insanlarla ve dünyayla ilgili olan algılarımızı ebeveynlerimizle olan ilişkimiz belirler. Çocuk sağlıklı ebeveyn stili ile yetiştirilse kendine, insanlara ve dünyaya güvenebilmeyi öğrenir. Sağlıksız ebeveyn stilleri ile yetiştirildiğinde tam tersini öğrenir. Özgüvenli, güçlü, sağlıklı çocuklar yetiştirmek için ebeveyn stillerimizin farkında olmak ve eğer gerekiyorsa müdahale etmek çok önemli.
Ebeveyn Stilleri Nereden Geliyor?
Birçok psikolojik durumun nesilden nesile aktarıldığı gibi, ebeveyn stillerimiz de çoğunlukla kendi ebeveynlerimizin stillerinden bize aktarılır. Kontrolcü biri iseniz, ebeveynleriniz de kontrolcü yapıya sahip olmuş olabilir. İhmalkar biri iseniz, hayatınızın bir döneminde çok yalnız hissetmiş veya ihmal edilmiş olabilirsiniz. Bu özellikleri içselleştirmiş olmamız hep böyle kalacağımız anlamına gelmez, değişim her zaman mümkün.
1. Otoriter Ebeveyn:
Otoriter ebeveynlerin sıkı kuralları ve beklentileri vardır. Disiplin onlar için çok önemlidir. Bu ise çocuğu baskıda, yetersiz ve güçsüz hissettirir. Çocuk ancak belirli koşulları sağlarsa sevilebileceğini hisseder. Otoriter ebeveynlik stilinin şiddeti ne kadar yoğunsa çocuğun yetişkin olarak kaygı bozuklukları, obsesif kompulsif bozuklar, yeme bozuklukları, depresif bozukluklar ile mücadele etme riski o kadar artar. Tüm bunlar çocuğun gerçek potansiyelini ortaya çıkarmasını engeller.
2. İhmalkar Ebeveyn:
İhmalkar ebeveynler genellikle kendi iş yükü veya başka stres faktörleri nedeniyle çocuklarına karşı ilgisizdirler. Çocuğu aşırı özgür bırakarak yaşamlarına katılım göstermezler. Tüm bunlar çocuğu yalnız, değersiz ve önemsiz hissettirir. İhmalkar ebeveynlik stilinin şiddeti ne kadar yoğunsa çocuğun yetişkin olarak yalnızlık ve dış dünyadan soyutlanma, depresif bozukluklar, ilişki problemleri, özgüven sorunları ile mücadele etme riski o kadar artar.
3. Demokratik Ebeveyn:
Demokratik ebeveynler ne aşırı kontrolcü ne de aşırı ihmalkardırlar. Bu tarzda ebeveynler, çocuklarına mantıklı açıklamalarla kuralları ve sınırları açıklar. Çocukların görüşlerine değer verirken, aynı zamanda ebeveynin rolünü ve yetkilerini de korurlar. Demokratik ebeveynlik, çocuğun düşüncelerini ifade etmesini teşvik eder ve karar alırken onların görüşlerini dikkate alır. Demokratik ebeveynlik, çocuğun özerklik duygusunu geliştirmesine yardımcı olabilir ve onların sorumluluk alarak kendi kararlarını vermesini teşvik eder. Bu tarz, çocuğun sosyal becerilerini geliştirmesine ve yaşam becerilerini öğrenmesine yardımcı olabilir. Ayrıca, bu ebeveynlik tarzı çocuğun özsaygısını artırabilir ve çocukların ilerleyen yaşlarda bağımsız bireyler olarak yetişmelerine katkıda bulunabilir.
Tüm her şeyde dengenin çok önemli olduğu gibi, ebeveyn stillerinde de denge çok önemlidir. Aşırı kontrolcülük veya aşırı ihmalkarlık çocuğun fiziksel ve ruhsal durumunu olumsuz yönde etkiler.
Nasıl Demokratik Ebeveyn Olunur?
Demokratik ebeveynlik becerileri zamanla geliştirilebilir. Demokratik ebeveyn özellikleri şunlardır:
1. Etkili İletişim: Çocuğunuzla açık ve saygılı iletişimi teşvik edin. Onların düşüncelerini, duygularını ve endişelerini dinleyin ve ifade etmeleri için teşvik edin. Kurallar ve kararların ardındaki nedenleri açıklayarak, beklentilerinizin nedenini anlamalarına yardımcı olun.
2. Net Beklentiler Belirleme: Tutarlı kurallar ve sınırlar oluşturun. Çocuğunuzun neyin beklenildiğini ve davranışlarının sonuçlarını anlamalarını sağlayın. Ancak, uygun olduğunda tartışma ve esneklik için yer bırakın.
3. Sıcaklık ve Destek: Sevgi, sıcaklık ve duygusal destek gösterin. Çocuğunuzu ilişkinizde değerli ve güvende hissettirin. Birlikte kaliteli zaman geçirin ve bağınızı güçlendiren etkinliklere katılın.
4. Bağımsızlığı Teşvik Etme: Çocuğunuzun güvende olduğu bir çerçeve içinde seçimler yapma fırsatları sunun. Kararlarının sonuçlarını hem olumlu hem de olumsuz olarak deneyimlemelerine izin verin. Bu, problem çözme becerileri ve sorumluluk duygusu geliştirmelerine yardımcı olur.
5. Tutarlılık: Yanıtlarınızı ve tepkilerinizi tutarlı bir şekilde verin. Bu, çocuğunuzun ne beklemesi gerektiğini anlamalarına yardımcı olur ve istikrar ve güven duygusu oluşturur.
6. Olumlu Disiplin: Disiplin yöntemleri olarak ceza yerine öğretmeye dayalı yaklaşımlar kullanın. Sonuçlar, davranışla ilişkilendirilmeli ve çocuğunuzun davranışlarından ders çıkarmalarına yardımcı olmalıdır.
7. Bireyselliğine Saygı Gösterme: Çocuğunuzun benzersiz özelliklerini, ilgi alanlarını ve güçlü yönlerini tanıyın ve kutlayın. Kardeşler veya akranlarla karşılaştırmalardan kaçının, çünkü bu özsaygılarını olumsuz etkileyebilir.
8. Davranışları Modelleme: Çocuğunuzda görmek istediğiniz davranışlar için bir rol model olun. Onlara ve diğer insanlarla etkileşimlerinizde saygı, sorumluluk ve empati gösterİn
Tüm her şeyde dengenin çok önemli olduğu gibi, ebeveyn stillerinde de denge çok önemlidir. Aşırı kontrolcülük veya aşırı ihmalkarlık çocuğun fiziksel ve ruhsal durumunu olumsuz yönde etkiler. Esneklik, sabır ve çocuğunuzun ihtiyaçlarını anlamak için samimi bir istek, sağlıklı bir ebeveyn-çocuk ilişkisinin oluşturulmasında önemli rol oynar.
Kendinize ve zihninize iyi bakın,
Klinik Psikolog Nefise Shaban Doğrusözlü
Bu yazının tüm hakları saklıdır. Referans verilmeden kopyalanamaz.